Ginnegappen

Ik lach, ik maak grappen, ik vraag hoe het gaat. Van buitenaf zie ik eruit als mezelf. Misschien wat stiller, misschien wat matter, maar niet alarmerend anders dan iemand anders. En dat is precies de bedoeling.

Zodra er niemand meer kijkt, dan ben ik echt. Het is niet per se een rol die ik speel, maar een overlevingsmechanisme. Automatische piloot voor mijzelf, maar ook voor anderen.

Dit gaat over anhedonie. Het onvermogen om plezier te ervaren. Over acteren in je eigen leven. Over waarom ik kies voor de bühne, ook al kost het alles wat ik heb.

Wat anhedonie is, en wat het niet is

Anhedonie is een mooi woord voor iets lelijks. Het komt van het Grieks: ‘a’ (zonder) en ‘hedone’ (plezier). Letterlijk: zonder plezier kunnen zijn. Het is een symptoom dat voorkomt bij depressie, stemmingsstoornissen zoals mijn cyclothymie, uitputting en bijwerkingen van medicatie. Soms alles tegelijk.

Het voelt als een volumeknop die langzaam naar beneden is gedraaid. Niet uit, want dat zou te simpel zijn. Nee, het staat op fluistervolume. Je weet dat er muziek zou moeten zijn, je hoort de echo ervan, maar je voelt het niet echt.

Dingen die leuk horen te zijn, zijn dat niet. Muziek die je hoort te raken klinkt gewoon als geluid. Eten heeft smaak maar geen betekenis. Een zonsondergang is objectief prachtig maar raakt je niet. Je weet dat iets mooi is, grappig is, fijn zou moeten zijn, maar de verbinding tussen weten en voelen is verbroken. En dat is eigenlijk altijd aanwezig.

Het dragen van een masker als overlevingsstrategie

Ik doe blij voor anderen omdat ik niet tot last wil zijn. Omdat mensen niet willen horen dat het slecht gaat, niet echt. Ze vragen “hoe gaat het?” maar ze willen “goed, met jou?” horen. Als je eerlijk bent, als je zegt dat je al weken niets voelt, dan wordt het ongemakkelijk.

Dus ik lach. Ik maak grappen. Ik zing mee met het verjaardagslied. Ik feliciteer, ik vraag door, ik toon interesse. Niet omdat ik het voel, maar omdat het moet. Omdat dit de prijs is om erbij te horen. Omdat dit de enige manier is om normaal door te kunnen gaan zonder uit elkaar te vallen.

Het masker is geen keuze. Het masker is overleven.

Want als ik niet meedoe, als ik laat zien hoe leeg het binnen is dan komt de bezorgdheid. Dan wordt het over mij, en ik wil niet dat het over mij gaat. Ik wil gewoon meebewegen met het ritme van normaal. En soms is dat even teveel gevraagd.

Voor de bühne: automatisch maar zonder gevolg

Op het ‘podium’ ben ik goed, ik ken mijn lines, ik weet wanneer ik moet lachen, ik speel de rol die van me verwacht wordt.

Het is allemaal automatisch geworden. Een reflex. Als iemand een grap maakt, lach ik. Als er goed nieuws is, glimlach ik. Als iemand zegt “gezellig hè?”, knik ik instemmend. Vaak ben ik goed aanwezig, zoals mensen mij kennen. Sociaal, betrokken, vrolijk zelfs. Zoals dat van mij verwacht wordt.

Het is een geoliede machine. Ik functioneer, ik beweeg, ik reageer. Van buitenaf lijkt alles normaal. Misschien ben ik zelfs de vrolijkste in de kamer. De gene die anderen aan het lachen maakt, die licht brengt, die aanwezig is. Maar het is zonder gevolg.

De grap maakt me niet vrolijk. De glimlach voelt nergens naar. Het knikken is leeg. Ik speel mijn rol, maar ik ben er niet echt bij.

De korte levensduur van blijdschap

En ja, soms is er een moment. Een flits van iets wat op vreugde lijkt. Iemand zegt iets grappigs en ik lach. Voor drie seconden voel ik het. Een warme gloed. Een sprankje van herkenning: o ja, zo voelde dit.

Maar dan is het weg. Gewoon weg. Niet langzaam uitgedempt, niet geleidelijk verdwijnend. Nee, het is er en dan niet meer. Alsof iemand een lucifer aansteekt en direct weer uitblaast.

Blijdschap heeft een tijdslimiet gekregen. Een vervaldatum die veel te snel verstrijkt. Ookal lijkt het er te zijn voor anderen, ookal zien ze me lachen en denken ze “zie je wel, het gaat goed met hem” - binnenin is het alweer stil.

Als niemand kijkt

Als niemand kijkt, dan merk je pas hoe moe ik ben. Moe van het acteren. Moe van het doen alsof. Moe van de marathon die eruitziet als een wandeling. Moe van het gevecht om gewoon te lijken op iemand die het oké heeft.

Als niemand kijkt hang ik op de bank. Dan staar ik doelloos naar de muur. Dan kost het twintig minuten om mezelf ervan te overtuigen dat tandenpoetsen echt moet. Dan zit ik op de rand van het bed en vraag me af hoeveel energie het morgen weer kost om de sokken aan te trekken en normaal te doen.

In de nacht vermaak ik de uren met een film of twee, soms drie. Niet omdat ik het leuk vind, niet omdat ik er iets van opsteek, maar omdat het mijn geest bezighoudt zodat ik niet te diep in de leegte zak.

Als niemand kijkt hoef ik niet blij te zijn. En dat is tegelijkertijd een opluchting en een bevestiging van de leegte.

Ik vind het niet erg om blij te zijn voor anderen. Het voelt zelfs zinvol. Als mijn lach iemand anders vrolijk maakt, als mijn grap iemand anders opvrolijkt, als mijn aanwezigheid het gezellig maakt, dan heeft het toch waarde? Ook al voel ik het zelf niet, het werkt wel.

Betekenis vraagt geen emotionele beloning. Wat ik wél erg vind is dat het zo moe maakt. Dat het zo veel kost. Dat ik niet kan uitleggen aan mensen hoeveel energie het kost om gewoon normaal te lijken zonder dat ze denken dat ik overdrijf.

Want van buitenaf zie ik er gewoon uit. Ik functioneer. Dus hoe moeilijk kan het zijn?

Conclusie

Anhedonie voelt niet als verdriet. Het voelt niet zwaar of donker. Het voelt leeg. En dat maakt het moeilijk uit te leggen. Want mensen begrijpen verdriet. Mensen begrijpen boosheid. Maar leegte? Niets voelen terwijl je wel lacht? Dat is moeilijker te vatten.

Dit is geen verhaal met een mooie oplossing aan het einde vandaag. Dit is geen blogpost die eindigt met “en toen deed ik dit en nu is alles beter”. Anhedonie is een symptoom van mijn cyclothymie, van mijn medicatie, van uitputting. Het hoort bij wie ik ben.

Wat ik wel weet is dit: zolang er een bühne is, zal ik erop staan. Zolang er mensen zijn die een lach nodig hebben, zal ik lachen. Niet omdat het me blij maakt, maar omdat het betekenis heeft.

Omdat geven geen ontvangen vraagt.